Η οδός Νάμπι Ντανιέλ πεζοδρομήθηκε - Οι φάροι της Αλεξάνδρειας στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Η οδός Νάμπι Ντανιέλ πεζοδρομήθηκε

Οι φάροι της Αλεξάνδρειας στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Φωτογραφίες και κείμενο © Γιάννη Καλλιανιώτη (εκτός όπου αναφέρεται αλλιώς)

Το 2023, μεγάλη αναστάτωση επικρατούσε στην οδό Νάμπι Ντανιέλ. Έργα πεζοδρόμησης έδιναν όψη ανασκαφής επιφανείας σε όλη την περιοχή. Το Γαλλικό Ινστιτούτο έμοιαζε κτίριο σε πολιορκία.

Ιστορικός όσο και παραμελημένος δρόμος, πολεοδομικά ενώνει την παραλιακή πλατεία Σάαντ Ζαγλούλ, με την πλατεία μπροστά στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Καϊρου, περνώντας πολύ κοντά από το Κοπτικό Πατριαρχείο, την μεγάλη Συναγωγή της Αλεξάνδρειας και το ομώνυμο Τζαμί του Νάμπι Ντανιέλ.

Ακριβώς επί της οδού βρίσκονται μονο το Γαλλικό Ινστιτούτο και το Τζαμί του Σίντι Αμπντέλ Ραζίκ.

Τον Οκτώβριο του 2024, όλα ήταν έτοιμα και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός της Αιγύπτου ήρθε για τα συνδυασμένα εγκαίνια του πεζόδρομου και μιάς καινούργιας παραγωγής του " Ήχος και Φώς " στο Κάστρο του Κάϊτμπεη.

www.soundandlight.show

Με την ευκαιρία εγκαινιάστηκε και μιά πρότυπη μετακινούμενη αγορά λαχανικών, φρούτων, πουλερικών και κρέατος.

Πρώτη θέση εγκατάστασης της αγοράς επιλέχθηκε το πάρκινγκ της πλατείας Σάαντ Ζαγλούλ, το οποίο άστραψε από καθαριότητα και πάλλευκες ομπρέλλες.

Δέκα μέρες πριν τα εγκαίνια, περπατήσαμε τον πεζόδρομο από την οδό Σάαντ Ζαγλούλ, μέχρι την πλατεία του Σιδηροδρομικού Σταθμού Καϊρου. Οι προσόψεις των κτιρίων όλες φρεσκοβαμμένες με ανοιχτόχρωμη ώχρα, που δίνει μιά ευχάριστη ομοιομορφία και περιέργως αναδεικνύει την αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα του κάθε κτιρίου σ' ένα φρέσκο σκηνικό.

Βλέποντας προς την οδό Σάαντ Ζαγλούλ Βλέποντας προς την πλατεία Σ.Σ.

Η οκέλλα όπου βρισκόταν το ιατρείο Παπαέλληνα

Εξωτερικό Εσωτερικό

Αφιερωματική μαρμάρινη πλάκα, γιά την διάσωση του κτιρίου κατά τον Β! Παγκόσμιο πόλεμο

Η σκόνη που όλα τα προστατεύει

Υπάρχει πολλή δουλειά ακόμη...

Έφτασε η βραδυά των εγκαινίων της ετήσιας έκθεσης του Γαλλικού Ινστιτούτου 30/10/2024.

Οι πλανόδιοι βιβλιοπώλες στεγασμένοι πλέον ευπρεπώς, μιά κάποια ανάμνηση των bouquinistes του Σηκουάνα

Τα παραθυρόφυλλα του Γαλλικού Ινστιτούτου φρεσκοβαμμένα σε Μεσογειακό μπλέ.

Το θέμα της φετινής έκθεσης είναι οι φάροι της Αλεξάνδρειας, οι σύγχρονοι και ο αρχαίος.

Το ιδιαίτερο Αιγυπτιώτικο ενδιαφέρον, καταγράφεται διακριτικά στο κάτω μέρος της αφίσσας:

Χορηγός, ο Ντενί Ζερβουδάκης, απόγονος της Αλεξανδρινής οικογένειας, σύμβουλος επιχειρήσεων και συγγραφέας.

Η έκθεση συμπυκνώνει μεγάλο αριθμό πληροφοριών γιά την κατάσταση του Φάρου μέσα στους αιώνες.

Παρουσιάζει επίσης συνοπτικά το τεράστιο ερευνητικό έργο γύρω από τον Φάρο, του Κέντρου Αλεξανδρινών Μελετών CEAlex, από το 1994 μέχρι το 2013.

Οι σύγχρονοι φάροι της Αλεξάνδρειας

Οι φάροι της Αλεξάνδρειας

Μιά έκθεση σε σύλληψη και εκτέλεση

του Κέντρου Αλεξανδρινών Μελετών,

με χορηγία του Ντενί Ζερβουδάκη.

Γενική Επιμέλεια : Τομά Φωσέ,

Διευθυντή Κέντρου Αλεξανδρινών Μελετών

Επιστημονική επιμέλεια

Λώρα Αγκέ, παπυρολόγος, IFAO

Ελοϊζ Ωμέτρ, νομισματολόγος

Μισέλ Αγιάντ, μεταφραστής

Μαχίντα ελ Σάφτυ, γραφίστρια, μακετίστρια

Τομά Ωγκέ, Διευθυντής CEAlex

Ετιέν Φορεστιέ, φωτογράφος

Ελένη Φραγκάκη, ιστορικός της τέχνης

Ιζαμπέλ Χαιρύ, αρχιτέκτων-αρχαιολόγος CNRS

Μαρί-Ντελφίν Μαρτελιέρ, υπεύθυνη αρχειακών πηγών

Γιασμίν Μόχσεν, μεταφράστρια

Μαχμούντ Σαϊντ, αρχιτέκτων

Σεσίλ Σααλάν, τοπογράφος, χαρτογράφος

Σκηνογραφία

Ετιέν Φορρεστιέ

Ευχαριστίες

Στεφάν Μπελέν, συνεργάτης Ναυτικού

στην Αλεξάνδρεια EAMS

Κατρίν Μάσινεκ, αρχιτέκτων- αρχαιολόγος

Φάροι και περάσματα στον δυτικό λιμένα Αλεξανδρείας DAO C. Shaafan, σύμφωνα με την κάτοψη Navionics & Google Earth © Αρχεία CEAlex.

Σχέδια διάταξης του ελάσσονος εσωτερικού φάρου (μπροστά 2 και 3) και του μεγαλύτερου φάρου του Μεξ (πίσω 4), γιά την είσοδο στα περάσματα του δυτικού λιμένα, πέρασμα του Μπογαζιού επανω και μεγάλο πέρασμα κάτω. Αποσπάσματα από τον ναυτικό χάρτη 1867, του Α. Μπουκέ ντε λα Γκρύ ( A. Bouquet de la Grye), με ενημερώσεις μέχρι το 1938 © Αρχεία CEAlex.

Διάταξη του περάσματος του Μπογαζιού

Διάταξη του μεγάλου περάσματος

Με την ανάπτυξη των οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων του Δυτικού Λιμένα της Αλεξάνδρειας, νέοι φάροι εγκαταστάθηκαν μεταξύ 1842 και 1907, και 5 είναι ακόμη και σήμερα ορατοί. Αυτοί οι σύγχρονοι φάροι είναι απαραίτητοι γιά την είσοδο των πλοίων σε αυτή την επίπεδη και χαμηλή όχθη. Ύφαλοι και ρηχές περιοχές, την καθιστούν επικίνδυνη.

Η είσοδος στον κόλπο γίνεται από περάσματα των οποίων οι κατευθύνσεις καθορίζονται από την διαδρομή μεταξύ ενός των δύο φάρων στην ακτή του Μεξ (2 και 3) και του μεγαλύτερου φάρου (4) που βρίσκεται 670 μέτρα από την όχθη.

Το πέρασμα του Μπογαζιού, δημιουργήθηκε το 1893 (δεν χρησιμοποιείται πιά), ενώ το "μεγάλο πέρασμα του Μπογαζιού", πήρε μορφή το 1907. Την δεκαετία του 1980, ένα τρίτο πέρασμα σκάφτηκε δυτικότερα στο λιμάνι της Ντεχέλα, με την διαδρομή να εξασφαλίζεται από φωτεινές ενδείξεις. Άλλες ενδείξεις στην στεριά και την θάλασσα, συμπληρώνουν το σύστημα, καθορίζοντας το εύρος των εισόδων, ή υποδεικνύοντας τους κινδύνους.

Οι φάροι διακρίνονται ευχερώς την ημέρα όπως και την νύκτα. Την ημέρα με την μοναδική τους αρχιτεκτονική και τα χρώματά τους (σε οριζόντιες ή κάθετες ρίγες). Την νύκτα, τους αποκαλύπτουν τα φώτα τους (χρώμα, συχνότητα εκπομπής ή περιστροφής).

Ο εκσυγχρονισμός των συστημάτων φωτισμού και η σύγχρονη τεχνολογία ( ραδιοκύματα, ραντάρ, δορυφορικά σήματα επικοινωνίας), έχουν επηρεάσει σταδιακά την ναυσιπλοϊα, οι φάροι όμως παραμένουν απαραίτητοι γιά την προσέγγιση ή την κίνηση στο εσωτερικό των λιμένων.

Τα χαρακτηριστικά των φάρων παρέχονται στους πιλότους από τους χάρτες και τα λεπτομερή εγχειρίδια ναυτικών οδηγιών.

Ο φάρος του Ρας ελ Τιν (5), με ύψος 52 μέτρα είναι ένα ωραίο παράδειγμα. Οι οριζόντιες ρίγες του άσπρες και μαύρες, τον καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιμο με το φως της ημέρας. Την νύχτα, το λευκό του φως ανάβει κάθε 30 δευτερόλεπτα και είναι ορατό από 21 ναυτικά μίλια (39 χιλιόμετρα).

Τομή του φάρου του Ρας Ελ Τιν (5), από το έργο "Ο λιμένας της Aλεξάνδρειας, Κάϊρο 1912, των C.Malaval, G.Jondet © Collection C.Shaafan.

Ο φάρος του Ρας Ελ Τιν (5), κατασκευάστηκε το 1842, Συλλογή Ζ.-Υ.Εμπερέρ © Αρχεία CEAlex.

Μεγάλος φάρος του Μεξ (4), κατασκευάστηκε το 1890-91. Φωτογραφία Σ. Σααλάν © Αρχεία CEAlex.

Μικρότερος φάρος του περάσματος του Μπογαζιού (3), κατασκευάστηκε το 1890-91, στην ακτή του Μεξ. Φωτογραφία Ε. Φορεστιέ © Αρχεία CEAlex.

Μικρότερος φάρος του μεγάλου περάσματος του Μπογαζιού (2), κατασκευάστηκε το 1908, στυην ακτή του Μεξ. Φωτογραφία Ε. Φορεστιέ © Αρχεία CEAlex.

Φάρος του Άγκαμι (1), κατασκευάστηκε το 1873 © EAMS

Ας περάσομε τώρα στον αρχαίο Φάρο

Κατ'αρχήν στις απεικονίσεις του κατά την αρχαιότητα, σε νομίσματα, αντικείμενα ή μωσαϊκά.

Κατόπιν στις ερμηνευτικές τους απεικονίσεις από αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους που βασίστηκαν στις γραπτές μαρτυρίες ταξιδιωτών ή χρονικογράφων.

Τέλος στο μέγα έργο του CEAlex και των συνεργατών του στην αρχαιολογική υποβρύχια έρευνα και την ανάσυρση γλυπτών και αρχιτεκτονικών μελών, την συντήρηση και αναστήλωση των εκπληκτικών αυτών ευρημάτων.

Ο Φάρος είναι ένα προνομιούχο θέμα στην Ρωμαϊκή Αλεξανδρινή Νομισματική, από τα τέλη του 1ου έως τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.

Από την βασιλεία του Δομιτιανού, οι σχεδιαστές της πόλης προσπαθούν να συλλάβουν την ουσία αυτού του κολοσσιαίου οικοδομήματος πάνω στην μικρή επιφάνεια ενός νομίσματος.

Οι πρώτες απεικονίσεις αποκαλύπτουν την δομή του Φάρου: τον κεκλιμένο διάδρομο πρόσβασης, την πρώτη τετράγωνη διατομή του, διακοσμημένη με θαλάσσιους τρίτωνες, τους υπερκείμενους ορόφους, το άγαλμα της κορυφής.

Στην βασιλεία του Τραϊανού, μιά εικονογραφική εξέλιξη διακρίνεται. Ο Φάρος είναι εις το εξής συνδυασμένος με την Ίσιδα Φαρία, προστάτρια θεά των ναυτικών, της οποίας η δημοφιλής εικόνα, κλίνεται σε πολλαπλές παραλλαγές.

Ο Κόμμοδος, τελευταίος αυτοκράτωρ που απεικόνισε τον Φάρο στα νομίσματα, επέλεξε μιά πιό δυναμική αναπαράσταση. Συνδυάζει το μνημείο με ένα εμπορικό πλοίο που ταξιδεύει στα κύματα, υπογραμμίζοντας έτσι τον απαραίτητο ρόλο του Φάρου στην ναυσιπλοϊα.

Νόμισμα του Φάρου. Μπρούντζος, Νόμισμα του Φάρου και της Ίσιδας Φαρίας

Δομιτιανός 91-92 μ.Χ. Μπρούντζος, Αντωνίνος ο Ευσεβής 138-139 μ.Χ. © Αμερικανικής Νομισματικής εταιρίας. © Αμερικανικής Νομισματικής εταιρίας.

Νόμισμα με τον Φάρο και καράβι. Μπρούντζος. Κόμμοδος 188-189 μ.Χ. © Noonans

Σπάνια τρισδιάστατη αναπαράσταση του Φάρου σε κρεμαστό πήλινο φανό του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου Αλεξανδρείας, του 2ου αιώνος π.Χ. που ανακαλύφθηκε στο Φαγιούμ. Αποδίδει σχηματικά την φόρμα των τριών ορόφων του μνημείου. Μιά θύρα υπερβολικά μεγάλη και κυκλικά ανοίγματα στην θέση των παραθύρων, αφήνουν να λάμπει το φως.

Ο πύργος εικονίζεται ανάγλυφος, σε αυτό το διάσημο γυάλινο κύπελλο του 1ου-2ου αιώνος μ.Χ. που βρέθηκε στο Μπεγκράμ, στο Αφγανιστάν και βρίσκεται στο Εθνικό Μουσείο της Καμπούλ. Στολίζεται από δύο Τρίτωνες, ενώ ένας γυμνός άνδρας, συχνά ταυτιζόμενος με τον Ποσειδώνα κρατώντας ένα κουπί, επιστέφει την κορυφή.

Μωσαϊκό από το Αντικουάριουμ του Καπιτωλίου, τέλη του 2ου - αρχές του 3ου αιώνος μ.Χ. που ανακαλύφθηκε στην Ντόμους Κλαυδίου Κλαυδιανού. Η τάυτιση της ανδρικής φιγούρας στην κορυφή, παραμένει αμφιλεγόμενη, καθώς η ιδιότητά της φαίνεται εδώ διαφορετική και δύσκολο να ερμηνευθεί. Αντιθέτως, η οκταγωνική διατομή του δευτέρου επιπέδου και ο κυλινδρικός όγκος του τρίτου, ξεχωρίζουν καθαρά μπροστά στο Επταστάδιο και το καράβι, που συμπληρώνουν την εικόνα του λιμανιού.

Απεικονίσεις του Φάρου από αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους που βασίστηκαν σε γραπτές μαρτυρίες ταξιδιωτών ή χρονικογράφων.

Hermann Thiersh 1909

Στο επιβλητικό πόνημα "Pharos: Antike, Islam und Occident. Ein Beitrag zur Architekturgeschichte", ο Γερμανός αρχαιολόγος Χέρμαν Τίερς επιχειρεί μιά εξαντλητική μελέτη του Φάρου της Αλεξάνδρειας. Βασίζεται σε ευρεία τεκμηρίωση που ξεκινά από την αρχαία εικονογραφία, περνώντας από 37 κείμενα ταξιδιωτών, γεωγράφων και χρονικολόγων, δυτικών και αράβων, μέχρι την συγκριτική ανάλυση αρχιτεκτονικών, συγχρόνων ή μεταγενέστερων του Φάρου. Αυτή η πολυδιάστατη προσέγγιση, του επιτρέπει να προτείνει μιά αναπαράσταση του μνημείου σε τρεις διαφορετικές εποχές της ύπαρξής του.

Miguel Asin Palacios, 1933

Ο συγγραφέας, Καθολικός ιερέας και Ισλαμολόγος, επανεξέτασε την αναπαράσταση του Φάρου που πρότεινε ο Χέρμαν Τίερς (Hermann Thiersh), βασιζόμενος σε ένα νέο κείμενο της Αραβικής λογοτεχνίας, που γράφτηκε από τον λόγιο Μουσουλμάνο Ιμπν αλ-Σέϊχ αλ-Μπάλαουϊ σε επίσκεψή του στην Αλεξάνδρεια το 1165 και του επιτρέπει να δει το μνημείο κάτω από καινούργιο φως.

Κρατά το σχήμα που σχεδίασε ο Γερμανός αρχαιολόγος, αλλά επανεξετάζει τις αναλογίες του πύργου και συζητά την εσωτερική του διοργάνωση.

Prince Omar Toussoun pacha 1936

Ο Πρίγκηπας Ομάρ Τούσσουν πασάς, απόγονος της Δυναστείας Μοχάμεντ Άλυ, λόγιος, ιστορικός και αρχαιολόγος, επιχειρεί μιά καινούργια ερμηνεία του κειμένου του Ιμπν Αλ Σέϊχ Αλ Μπάλαουϊ (Ibn al- Shaykh al-Balawi). Η πολύ διδακτική αυτή περιγραφή του Aboul Haggag Ibn Mohamed El Balawi El Andaloussi, οπως είναι το πλήρες του όνομα, περιέχεται στο έργο του που αποκαλείται Άλιφ Μπάα (Alif Baa), μιά εκδοχή του οποίου ο Πρίγκηπας ξέθαψε από την Δημοτική βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Μεταφράζει γιά πρώτη φορά το έργο στα Γαλλικά και προτείνει μιά αναπαράσταση της μορφής του Φάρου, βασισμένη στις δικές του ερμηνείες των μετρητικών προτύπων του Άραβα της Ανδαλουσίας. Το αποτέλεσμα είναι πολύ διαφορετικό αυτού του Miguel Asin Palacios.

Yves Guyard 1999

Ο Υβ Γκιγιάρ, αρχιτέκτων και αρχαιολόγος, στα πλαίσια μιάς πανεπιστημιακής εργασίας, θα ξαναεπισκεφθεί τις περιγραφές Αράβων ταξιδιωτών και χρονικογράφων, με πρώτο τον Άραβα από την Ανδαλουσία. Αξιοποιεί τα δεδομένα στηριζόμενος σε εκλεπτυσμένη μελέτη της αραβικής μετρολογίας και προτείνει την εσωτερική διαρρύθμιση των μετακινήσεων και των δωματίων.

Doris Behrens-Abouseif 2006

Η Ντόρις Μπέχρενς-Αμπουσέϊφ, επίτιμη καθηγήτρια της ισλαμικής αρχιτεκτονικής και τέχνης, ειδικευμένη στην Αίγυπτο και την Συρία, επανεπισκέπτεται σε βάθος την μεσαιωνική λογοτεχνία και ειδικά τις αφηγήσεις των αράβων γεωγράφων και ταξιδιωτών, που αναφέρουν τον Φάρο της Αλεξανδρείας. Με σκοπό τον εμπλουτισμό αυτής της ιστορικής προοπτικής, ενσωματώνει στην μελέτη της, έως τότε αδημοσίευτα, ή ελάχιστα εξερευνημένα κείμενα. Το ενδιαφέρον της κατευθύνεται ειδικά σε μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, της αραβικής κατάκτησης και της τελικής της συντριβής. Αυτή η προσέγγιση της επιτρέπει να ιχνηλατήσει τις μετατροπές που υπέστη το μνημείο διά μέσου των αιώνων. Δυναμωμένη με αυτές τις σε βάθος έρευνες, προτείνει μιά καινούργια αναπαράσταση του Φάρου στηριζόμενη ιδιαίτερα στην λεπτομερή περιγραφή που άφησε ο Αλ-Μπάλαουϊ.

Isabelle Hairy 2007

Η Ιζαμπέλ Χαίρυ, αρχιτέκτων-αρχαιολόγος του CNRS και ενεργό μέλος του CEAlex από το 1996 έως το 2013, είναι υπεύθυνη από το 1997 της μελέτης των ερειπίων του Φάρου της Αλεξάνδρειας στην υποβρύχια έρευνα. Το 2007 δημοσιεύει την πρώτη αναπαράσταση του Φάρου και της θύρας του, συνδυάζοντας ιστορικά και αρχαιολογικά δεδομένα. Επισημαίνει το σύστημα μέτρησης με το οποίο σχεδιάστηκε ο Φάρος. Ο Φάρος στηρίζονταν σε βάθρο ύψους 5 μέτρων απ'ευθείας στον βράχο.Η δομή του αποτελούνταν από 3 τμήματα υπερκείμενα το ενός του άλλου. Τετράγωνο, οκταγωνικό και κυκλικό. Η τετράγωνη διατομή, χτισμένη σε λαξευμένες πέτρες (γρανίτη και κουαρτζίτη), έχει πλευρά 30 μέτρων (παρόμοια με το τετράγωνο του κεντρικού φρουρίου Κάϊτμπεη) και ύψος 60 μέτρων. Η οκταγωνική διατομή δομημένη τον Μεσαίωνα από τούβλα και γύψο, έφτανε τα 27 μέτρα ύψος. Η τελευταία κυκλική διατομή, ήταν τον 9ο αιώνα ένα τζαμί με ξύλινο σκελετό. Αναστηλωμένη τον 12ο αιώνα, είχε τότε διάμετρο 10,5 μέτρων και ύψος 12,60 μέτρων. Το σύνολο ξεπερνούσε ελαφρά τα 100 μέτρα εκείνη την εποχή.

Ο Φάρος, τα ερείπιά του, οι δράσεις του CEAlex

Από τον υψηλό πύργο του Φάρου δεν απομένουν παρά ερείπια βυθισμένα στα πόδια του φρουρίου του Κάϊτμπεη. Αυτή η μεγάλη υποβρύχια αρχαιολογική τοποθεσία περιλαμβάνει περισσότερα από 5.000 χαρτογραφημένα μπλοκ σε επιφάνεια 1,6 εκταρίων (16.000 τετρ. μέτρα), καθώς και πολλά μεταλλικά στοιχεία που χρησίμευαν στην συνάρμοση των λαξευμένων πετρών ώστε να αντέχουν στις πλευρικές μετακινήσεις και να "δένουν" το κτίριο.

Kαταστροφή του Φάρου, κατασκευή του φρουρίου του Κάϊτμπεη (15ος αιώνας μ.Χ.)

Πρώτες σύγχρονες έρευνες (1960-1994)

Χρονολόγιο των δράσεων του CEAlex (1994-2013)

1435 : Ο Συριάκ ντ' Ανκόν (Cyriaque d'Ancône ή Κυριάκος Πιτσικόλλι) παραδίδει την τελευταία

περιγραφή των ερειπίων του Φάρου.

Τέλη 15ου αιώνος : Σύμφωνα με τον χρονικογράφο Ιλύας, ο Σουλτάνος Κάϊτμπεη, ανεγείρει ένα

φρούριο στην τοποθεσία του αρχαίου Φάρου.

1960 : Ο ερασιτέχνης αρχαιολόγος και δύτης Κάμελ Αμπού Ελ Σααντάτ, ανακαλύπτει την θέση του

Φάρου κατά τις υποβρύχιές του έρευνες.

1962 : Οδηγημένο από τον χάρτη του Κάμελ Αμπού Ελ Σααντάτ το Αιγυπτιακό Εθνικό Ναυτικό,

ανασύρει κολοσσιαίο άγαλμα μιάς βασίλισσας σε απεικόνιση Ίσιδας.

1968 : Στα πλαίσια μιάς αποστολής της Ουνέσκο, η Σκωτσέζα αρχαιολόγος Όνορ Φρόστ με την

βοήθεια των Κάμελ Αμπού Ελ Σααντάτ και Ζώρζ Μόρκος, δημοσιεύει τον πρώτο μερικό χάρτη

της τοποθεσίας.

1979 : Το Αμερικανικό γκρουπ Moubias, με τον Κάμελ Αμπού Ελ Σααντάτ, ερευνά τον Ανατολικό

λιμένα και την τοποθεσία του Φάρου με την βοήθεια πλευρικού ηχητικού εντοπιστή

(sonar latéral) και πειραματίζεται με την απεικόνιση εξ αποστάσεως με την βοήθεια καταλλήλων

συσκευών.

1980 : Η Αιγυπτιακή κυβέρνηση (πιθανόν το Εθνικό Ναυτικό ) ανασύρει ένα βασιλικό στέμμα και

ένα μεγάλο βάθρο αγάλματος.

1993-94 : Η κινηματογραφίστρια Άσμα- Ελ-Μπάκρι, γυρίζει ένα ντοκυμαντέρ με θέμα τα

αντικείμενα του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου, μερικά από τα οποία προέρχονται από

την υποβρύχια τοποθεσία. Με τον επιστημονικό της σύμβουλο Ζαν-Ύβ Εμπερέρ,

κινηματογραφεί τις πρώτες εικόνες της τοποθεσίας.

1994 : Πρώτη αρχαιολογική παρέμβαση του Κέντρου Αλεξανδρινών Σπουδών (CEAlex) και του

Γαλλικού Ινστιτούτου της Αρχαιολογίας της Ανατολής (IFAO) στην υποβρύχια τοποθεσία του

Φάρου. Χαρτογράφηση και καταγραφή 30 πέτρινων μπλοκ.

1995 : Πρώτες σειρές ερευνών του CEAlex και του IFAO. Ανάσυρση 32 αρχιτεκτονικών θραυσμάτων

και αγαλμάτων που εκτέθηκαν κυρίως στον υπαίθριο Αρχαιολογικό χώρο του Κομ Ελ Ντίκκα και

στην Μπιμπλιοτέκα Αλεξαντρίνα γιά το κολοσσιαίο άγαλμα του Λαγίδη Βασιλιά.

Βλ. ανάρτηση thymamai@remembering

1996 : Νέες σειρές ερευνών και ανάσυρση τεσσάρων θραυσμάτων, εκ των οποίων η κεφαλή του

Λαγίδη Βασιλιά.

1997 : Το κολοσσιαίο άγαλμα μεταφέρεται στο Παρίσι γιά αναστήλωση στο εργαστήρι Κουανιάρ

(Coignard) σε συνέργεια EDF & CBTP.

1998 : Στην έκθεση " Η Δόξα της Αλεξάνδρειας" στο Πετί Παλαί στο Παρίσι, παρουσιάζεται το

κολοσσιαίο άγαλμα στην αναστηλωμένη του μορφή.

2001 : Ανακάλυψη της δεξιάς χείρας του κολοσσιαίου αγάλματος. Θα ενταχθεί στο σώμα του

αγάλματος μετά από αναστήλωση από ομάδα του CEAlex.

2007 : Το πλαίσιο της πόρτας του Φάρου ανασυντίθεται από τα μέλη που ανασύρθηκαν από την

θάλασσα.

2013 : Το κολοσσιαίο άγαλμα του Πτολεμαίου επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια και τοποθετείται

μπροστά στην Μπιμπλιοτέκα Αλεξαντρίνα.

Ο Χένρυ Ριάντ, επιμελητής του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου, δίπλα στο κολοσσιαίο άγαλμα της Ίσιδας που ανασύρθηκε από την θάλασσα, 1964 Δελτίο της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αλεξανδρείας, άρθρο "Πρόσφατες αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην Αλεξάνδρεια" © Αρχεία CEAlex.

Mr Kamel Abou el-Saadat

Βιογραφία:

Ο Kamel Abou el-Saadat, ήταν Αλεξανδρινός πρωτοπόρος της αλιείας σην Αίγυπτο, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960. Παρείχε πολύτιμες αρχιτεκτονικές πληροφορίες σχετικά με τις αρχαιότητες που ανακάλυψε υποβρύχια σε διάφορα μέρη, οι οποίες έπαιξαν μεγάλο ρόλο στο να κατευθύνουν την προσοχή προς τους βυθισμένους θησαυρούς στην Αιγυπτιακή Μεσόγειο.

Οι δεκαετίες του 1960 και του 1980, θεωρούνται δύο από τις σημαντικότερες περιόδους των επιτευγμάτων του Abou el-Saadat. Στην δεκαετία του 1960, διέσωσε κολοσσιαίο άγαλμα Πτολεμαίας βασίλισσας ντυμένης σαν τη θεά Ίσιδα. Βυθισμένα ερείπια του αρχαίου Ανατολικού Λιμανιού και του διάσημου Φάρου του, βρέθηκαν στην τοποθεσία Qaitbay. Με τη βοήθεια του Aιγυπτιακού ναυτικού, διέσωσε ένα τεράστιο άγαλμα από κόκκινο γρανίτη που βρισκόταν δίπλα στην Al Silsilah και το άγαλμα γνωστό ως Isis Pharia δίπλα στο φρούριο του Qaitbay.

Επιπλέον, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο ως οδηγός και εμπειρογνώμονας για μια σειρά αποστολών που εργάζονταν στην υποβρύχια αρχαιολογική ανασκαφή τοποθεσιών στην Αλεξάνδρεια σε πρόγραμμα της UNESCO με επικεφαλής την Honor Frost στην τοποθεσία του Qaitbay το 1968.

Ο Abou el-Saadat συνέχισε για άλλη μια φορά τις αρχαιολογικές του ανασκαφές την δεκαετία του 1980, όταν βρήκε - όπως πίστευε - ένα θαλάσσιο φράγμα, μια σειρά από πετρινες άγκυρες στη Maamoura, καθώς και αρκετές θαλάσσιες αποβάθρες γύρω από το νησί Nelson στον κόλπο Abu Qir.

Στη συνέχεια μπόρεσε να εντοπίσει μερικά πλοία του γαλλικού στόλου που βυθίστηκαν στον κόλπο Abu Qir. Έτσι, βοήθησε τον Jacques Dumas, το 1983-1984, στην ανασκαφή του, στη μελέτη και διάσωση ενός μέρους του στόλου του Ναπολέοντα Βοναπάρτη.

Ωστόσο, το θανατηφόρο ατύχημα του Abou el-Saadat το 1984 στο Le Bon Pasteur, ένα γαλλικό πλοίο, κατά τη διάρκεια της συμμετοχής του στο πρόγραμμα αναζήτησης του στόλου του Ναπολέοντα μεταξύ 1984-1985, έθεσε ένα τραγικό τέλος στο πλούσιο ταξίδι του.

Φωτογραφία και πληροφορίες από το www.bibalex.org της Bibliotheca Alexandrina

Φωτογραφία της Όνορ Φροστ σε μιά επίσκεψη της ομάδας ερευνών. Συλλογή Ο.Φροστ

Απόκομμα άρθρου της Μάγκυ Χαγγάρ (Maggie Haggar) στην " Progrés Egyptien " της 25/4/1993.

" Η Άσμα Ελ Μπάκρι γυρίζει ένα ντοκυμαντέρ για τους θησαυρούς της Αλεξάνδρειας".

Συλλογή Μ.Χαγγάρ © Αρχεία CEAlex.

Ο Ζαν-Ύβ Εμπερέρ, ιδρυτής του CEAlex, με το μπούστο της Ίσιδας στην υποβρύχια τοποθεσία το 1995 © Αρχεία CEAlex.

Isabelle Hairy, αναπαράσταση της θύρας εισόδου του Φάρου, με τα θραύσματα που ανασύρθηκαν από την θαλάσσιο αρχαιολογικό χώρο © Αρχεία CEAlex

Στον παρακάτω πίνακα, υλικά που αντιστοιχούν στην παραπάνω αναπαράσταση.

Isabelle Hairy © Αρχεία CEAlex

Ανάμεσα σε αυτά τα ερείπια, διακρίνονται μέλη του πύργου : η θύρα του Φάρου με το κατώφλι της, οι λαξευμένες πέτρες της τοιχοποιϊας και της βάσης, καθώς και δύο μπλοκ του θριγκού που την επιστέγαζαν. Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός ανακαλεί τους μακεδονικούς τάφους, ιδιαιτέρως αυτόν του Φιλίππου Β!, πατέρα του Αλεξάνδρου.

Isabelle Hairy © Αρχεία CEAlex

Σφραγίσεις

Η δομή του Φάρου στηριζόταν σε γερή θεμελίωση που χρησιμοποιούσε δοκούς συνδεδεμένες με μεταλλικά άγκιστρα και συμπεριελάμβανε φαραωνικά μπλοκ γιά να γεμίζει τα κενά.

Το πάχος του τοίχου της πρώτης διατομής του Φάρου αποτελούνταν από τρεις σειρές λαξευμένης πέτρας, σταθερά δεμένες μεταξύ τους, που εξασφάλιζαν την σταθερότητα του πύργου ως προς το βάρος των ανώτερων ορόφων και του κεκλιμένου διαδρόμου εισόδου.

Μέχρι σήμερα 2.324 μεταλλικά στοιχεία, σιδερένια και μολύβδινα άγκιστρα έχουν ανασυρθεί. Η χρήση των αγκίστρων και των μεταλλικών καρφιών μέσα στους πέτρινους τοίχους, καθώς και οι σύνδεσμοι σε ζιγκ-ζάγκ (πλαίσια της θύρας), χάριζε στο οικοδόμημα μεγάλη αντίσταση στις μετακινήσεις που γεννούσαν οι σεισμοί.

Αυτές οι προχωρημένες τεχνικές επέτρεψαν στον Φάρο να αντισταθεί στον χρόνο περισσότερο από 15 αιώνες.

Isabelle Hairy © Αρχεία CEAlex

Η εικονογραφία του Φάρου αποκαλύπτει μιά κατασκευή γεωμετρική, ογκώδης και αυστηρή, με πολλαπλά ανοίγματα και τουλάχιστον μία μνημειακή θύρα, στο πρώτο επίπεδο. Ανάμεσα στα διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο βρίσκονται τρία στοιχεία μιάς μεγάλης θύρας Ελληνικού ρυθμού, λαξεμένα το καθένα σε μονοκόμματο γρανίτη, θυμίζοντας τον μεγαλιθισμό της Κοιλάδας του Νείλου και της Αρχαϊκής Ελλάδας.

Αυτή η πόρτα ύψους περίπου 13 μέτρων, καθώς και οι 336 Κυκλώπειοι πέτρινοι όγκοι άνω των 3 τόννων που κείτονται στο υποθαλάσσιο χώρο, μαρτυρούν την θέληση επιβεβαίωσης της δύναμης των Πτολεμαίων ηγεμόνων.

Πίσω από την αυστηρότητα του Δωρικού ρυθμού της θύρας διακρίνεται η κατάκτηση της γεωμετρίας που χαρακτηρίζει την Ελληνική αρχιτεκτονική, διαμέσου της σύνθετης στερεοτομίας των στοιχείων, της εκλέπτυνσης των γλυφών και των οπτικών διορθώσεων.

Φωτογραφία του κεντρικού μέρους του δεξιού πεσσού, στο υποθαλάσσιο πεδίο Α.Χουσσέϊν © Αρχεία CEAlex

Φωτογραφία θραύσματος από το ανώφλι της πόρτας, Α. Χουσσέϊν © Αρχεία CEAlex

Φωτογραφία θραυσμάτων του αριστερού πεσσού της πόρτας, 1995 Μ.-Ντ. Νέννα © Αρχεία CEAlex

Η Λαγίδης ηγεμών στο αίθριο του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου

Ξαπλωμένο κολοσσιαίο άγαλμα Λαγίδος ηγεμόνος ως Ίσιδας. Σεράπειον, Αλεξάνδρεια, 1984 © Αρχεία CEAlex

Κολοσσιαίο άγαλμα Λαγίδη ηγεμόνα στην Μπιμπλιοτέκα Αλεξαντρίνα προ του 2003 © Αρχεία CEAlex

Ανάσυρση της κεφαλής του κολοσσιαίου αγάλματος 1996 © Αρχεία CEAlex

Ανάσυρση του σώματος του κολοσσιαίου αγάλματος 1995 © Αρχεία CEAlex

Το σώμα του κολοσσιαίου αγάλματος αποχωρεί από το Κάϊτμπεη 1995 © Αρχεία CEAlex

Δεξί χέρι του κολοσσιαίου αγάλματος 2001 © Αρχεία CEAlex

Μεγάλος χρονολογικός πίνακας κατασκευής - καταστροφών - επισκευών - μετατροπών

του Φάρου σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες.

331 π.Χ. ίδρυση της Αλεξάνδρειας, 293-283 π.Χ. κατασκευή του Φάρου

49, 48, 30 π.Χ. Πολιορκία από τον Καίσαρα, βλάβες στον Φάρο

Περίπου 200 μ.Χ. Ο Αχιλλέας Τάτιος αναφέρει ότι ο Φάρος είναι θεμελιωμένος σε έναν βράχο που εξέχει και περιβάλλεται από την θάλασσα. Το νερό διαπερνά τον βράχο.

Κατασκευή ή επισκευή των προστατευτικών αναχωμάτων, βόρεια του Φάρου που περιορίζουν την διάβρωση του βράχου και των θεμελίων του Φάρου.

641 μ. Χ. Κατάκτηση της Αιγύπτου από το Χαλιφάτο των Ρασιντούν.

673-735 μ.Χ. Ο Φάρος ξεπερνά τα 1000 χρόνια ύπαρξης. Μέρος των θεμελίων του βρίσκονται κάτω από το νερό. Αναστήλωση του ανωτέρου επιπέδου κατεστραμμένου από τις κακοκαιρίες.

796. Η κορυφή του Φάρου 884-905. Αναστήλωση από τον Ιμπν καταστρέφεται μετά από σεισμό. Τουλούν, 2ο επίπεδο αναμφίβολα υψηλότερο και 3ο επίπεδο με ξύλινο θόλο.

Πολλαπλοί σεισμοί κλονίζουν Επισκευές επί Χαλίφη Αλ Χακίμ

τον Φάρο και το 3ο επίπεδο καταρρέει

Πλήρωση με αρχαίες κολώνες Περίπου 1161 μ.Χ. Σημαντική

των κενών που δημιουργήθηκαν αναστήλωση που διατάχθηκε

από την θάλασσα στις θεμελιώσεις. από τον Φατιμίτη Βεζύρη Αλ-Σαλίχ Ταλάϊμπ Ρουζάϊκ. Το τζαμί επανεγκαθίσταται στην κορυφή.

1238 μ.Χ. Ο Σουλτάνος Αλ Μαλίκ Αλ Καμίλ, 1274 μ.Χ. Σημαντική αναστήλωση του Φάρου ξαναχτίζει το τζαμί στην κορυφή του Φάρου, και της βάσης του.

που είχε καταστραφεί από καταιγίδα. Ο κεκλιμένος διάδρομος εξαφανίστηκε

1303 μ.Χ. Σημαντικός σεισμός και τσουνάμι, 1326 μ.Χ. Ο Ιμπν Μπατούτα αναφέρει,

ο Φάρος καταστρέφεται. ότι μία από τις προσόψεις του Φάρου

Άκαρπες απόπειρες αποκατάστασης. είναι σε ερείπια.

1349 μ.Χ. Ο Ιμπν Μπατούτα επιστρέφει 1441 μ.Χ. Ο Συριάκ από την Ανκόνα είναι ο από την Μέκκα. Η πόρτα της εισόδου τελευταίος που βλέπει τα ερείπια του Φάρου.

δεν είναι πλέον προσβάσιμη.

1477-1479 μ.Χ. Κατασκευή του φρουρίου 1517 μ.Χ. Κατάκτηση της Αιγύπτου από τους του Κάϊτμπέη. Οθωμανούς Το φρούριο χρησιμοποιείται ως στρατώνας.

1798-1801. Εκστρατεία του Ναπολέοντα 1882. Ο Βρεττανικός στόλος βομβαρδίζει

στην Αίγυπτο. την Αλεξάνδρεια, το φρούριο καταστρέφεται κατά το ήμισυ.

1938-1941. Αναστήλωση του φρουρίου 2024. "Ήχος και Φως" στο φρούριο Κάϊτμπεη

Κάϊτμπέη

Δυναμωμένοι και έμφορτοι με τις τόσες πληροφορίες που μας έδωσε η έκθεση, εξετάζομε το μικρό αφιέρωμα στα οικόσημα της πόλης, τα οποία ήδη από το 1912 αποτέλεσαν θέμα αναζήτησης και έρευνας από το τότε πρωτοποριακό Δημαρχιακό Συμβούλιο της πόλης.

Το οικόσημο της Αλεξάνδρειας

Το 1912, η Δημαρχία επιθυμεί να προικίσει την πόλη με οικόσημο κατά το παράδειγμα των ευρωπαϊκών μητροπόλεων. Συμβουλεύεται ιστορικούς και εραλδιστές.

Διαπιστώνεται ότι κανένας αλεξανδρινός θυρεός δεν είναι γνωστός!

Αποφασίζεται να δημιουργηθεί ένας.

Το κεντρικό ερώτημα είναι να καθορισθεί το τι συμβολίζει πληρέστερα την πόλη.

Οι αντιπαραθέσεις είναι πολλές, αλλά τελικά ο Εβαρίστο Μπρέσσια, επιμελητής του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου, θα εμπνευσθεί από την συλλογή των αυτοκρατορικών νομισμάτων, πολλά από τα οποία παρουσιάζουν τον συνδυασμό του Φάρου με την θεά Ίσιδα Φαρία.

Επιλέγει γιά την δική του σύνθεση την απεικόνιση του Φάρου του Χ. Τίερς, αφαιρώντας τα αγάλματα και προσθέτοντας ακτίνες στην κορυφή. Η Αλεξανδρινή Ίσις φορά χιτώνα και ιμάτιο και πλέει προτείνοντας το αριστερό της πόδι στην ιστιοσανίδα της, κατευθύνοντάς την με το δεξί χέρι, ενώ ο αέρας φουσκώνει το πανί. Πάνω δεξιά διακρίνομε το Αιγυπτιακό εθνόσημο μέχρι το 1952, ημισέληνο με τρία άστρα.